Nên hay không nên sử dụng sữa hạt? Cách dùng sữa hạt như thế nào là đúng?

Cùng với ăn chay, trào lưu dùng sữa hạt đang rộ lên trong cộng đồng. Ngoài dùng cho người trưởng thành, cao tuổi, nhiều bà mẹ còn “cổ súy” lấy các loại sữa hạt để nuôi con vì tin theo những đồn thổi “thần thánh” rằng sữa hạt tốt hơn, an toàn hơn sữa động vật.

Các loại sữa hạt như sữa đậu nành, sữa hạnh nhân, sữa gạo… đang trở nên ngày càng phổ biến và được dùng để thay thế cho sữa tươi. Mỗi loại sữa có những ích lợi khác nhau, tùy vào sức khoẻ, nhu cầu dinh dưỡng và sở thích của mỗi người.

 Và khoa học dinh dưỡng phân tích, lý giải đúng sai như thế nào?

1. Sữa hạt là gì?

 Sữa hạt hay còn được gọi là sữa thực vật là món đồ uống làm từ ngũ cốc, các loại hạt có từ cách đây nhiều thế kỷ tại Tây Ban Nha. Người dân nơi đây sáng tạo nhiều cách làm sữa từ các loại hạt thơm ngon thay thế cho sữa bò với lý do: để giải khát, bảo vệ môi trường, sức khỏe, đạo đức sát sinh, tôn giáo hay đơn giản chỉ là sở thích vị giác. Theo con đường tơ lụa xuyên quốc gia, thứ đồ uống bổ dưỡng này du nhập khắp các nước châu Âu.

 Sữa hạt là tên gọi các loại thức uống chế biến từ các loại hạt. Vì thế, chúng ta có khá nhiều loại sữa “thực vật” với tên gọi theo loại hạt để chế biến như sữa đậu nành, sữa đậu phộng, sữa đậu xanh, sữa ngô (bắp)… Và việc uống sữa hạt có tác dụng dinh dưỡng hoàn toàn tương tự như khi ăn các loại hạt chế biến ra chúng, khác nhau duy nhất là ở dạng lỏng nhũ tương thay dạng hạt rắn mà thôi.

 Theo thành phần dinh dưỡng của các loại hạt, những loại sữa hạt được chia làm hai nhóm là: sữa hạt giàu chất béo, đạm (hạnh nhân, óc chó, các loại đậu…), và sữa hạt ngũ cốc (yến mạch, gạo lứt, khoai lang, ngô…).

Sữa hạt là tên gọi các loại thức uống chế biến từ các loại hạt

Ưu điểm

Theo thành phần dinh dưỡng, các loại hạt có các ưu điểm như:

- Lượng chất bột đường (carb) từ 15-45%, thấp hơn trong ngũ cốc.

- Lượng chất đạm, đặc biệt trong đậu, khá cao, trung bình từ 7-35%.

- Lượng chất béo cao, đặc biệt axit béo không no nhiều nối đôi (polyunsaturated fat, PUF) như các axit omega-3, 6, 9.

- Nhiều chất xơ.

- Nhiều vitamin, khoáng chất, và Nhiều chất chống oxy-hóa (anti-oxidants). Vì thế, các nhà dinh dưỡng kết luận rằng sữa hạt là thức uống bổ sung dinh dưỡng rất tốt cho cả nam phụ lão ấu.

Nhược điểm

Cũng theo các phân tích về thành phần dinh dưỡng, các nhà khoa học lại chỉ ra các nhược điểm của sữa hạt là:

- Dù các loại hạt rất giàu chất đạm, nhưng đặc tính chung của các loại đạm thực vật là không “hoàn chỉnh” vì thường không có sự cân đối và thiếu các axit amin tối cần thiết (essential amino-acid) cho cơ thể, đặc biệt cho trẻ em đang phát triển, trưởng thành. Do đó, khi ăn nhiều đạm thực vật không cân đối cơ thể sẽ không tổng hợp được các protein cần thiết nên cơ thể khó phát triển hoàn chỉnh, cân đối.

- Cũng như các thức ăn gốc thực vật khác, sữa hạt “nguyên chất” sẽ không có vitamin B12, loại vitamin tối rất cần thiết để sinh tổng hợp huyết cầu tố, hemoglobin, Hb. Người uống sữa hạt thuần túy mà không bổ sung vitamin B12 chắc chắn sẽ bị thiếu máu nhược sắc.

- Trong sữa hạt có chứa các axit phytic sẽ gắn kết với calci, sắt, kẽm..Trẻ nhỏ uống sữa hạt sẽ bị thiếu calci, sắt, kẽm… có thể bị còi xương, thiếu máu dinh dưỡng.

2. Sữa hạt thật, sữa hạt giả; sữa hạt an toàn, sữa hạt “hóa chất”, người tiêu dùng nên cẩn thận

 Hiện nay, vấn đề an toàn thực phẩm đang là báo động đỏ ở Việt Nam. Trong các loại thực phẩm “bẩn”, thực phẩm ô nhiễm, sữa hạt giả, sữa hạt pha bằng hóa chất, “sữa ngô không có ngô” cũng là vấn đề gây lo lắng cho người tiêu dùng.

 Chỉ với nước pha đường, một ít nước lọc ngô, một muỗng tinh dầu ngô và tinh dầu sữa, các nhà “sản xuất” bất lương cho ra ngay sữa ngô được giới thiệu có cánh là “đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, không chất bảo quản, không phẩm màu, không đường hóa học, rất tốt cho sức khỏe…”

 Với sữa đậu nành, cách chế biến cũng dựa vào hóa chất tương tự: chỉ với 1 ký bột sữa không nhãn mác, cho thêm ít 'tinh dầu' đậu nành, người bán đã có đến 50 lít 'sữa đậu nành' bán tràn lan trên đường phố…

 Tuy chưa có tình trạng làm giả sữa của những loại hạt quý như óc chó, hạnh nhân, dẻ.., nhưng việc tráo đổi nguồn gốc xảy ra thường xuyên. Các nhà phân phối bất lương thường tráo đổi những hạt từ Trung Quốc đem bán ra thị trường với giá như chính phẩm từ Âu Mỹ.

3. Dùng sữa hạt thế nào là đúng cách?

 Vì sự lo ngại sữa từ động vật chứa nhiều kháng sinh, chất kích thích tăng trưởng sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến sức khoẻ của con nhỏ và gia đình nên không ít bậc phụ huynh đã chuyển hoàn toàn sang dùng sữa hạt. Với suy nghĩ sữa hạt vẫn có thể cung cấp đủ chất dinh dưỡng và năng lượng cho sự phát triển của trẻ, thực hư thế nào, cùng tìm hiểu nhé!

Bố mẹ chỉ nên dùng sữa hạt cho trẻ trên một tuổi với mục đích bổ sung thêm dinh dưỡng

 Thạc sĩ, bác sĩ Lê Thị Hải, nguyên Giám đốc Trung tâm dinh dưỡng (Viện dinh dưỡng Quốc gia), cho hay sữa các loại hạt không thể coi là sữa. Đây chỉ được coi sản phẩm bổ sung dinh dưỡng. Sữa được xem là dịch tiết của động vật có vú và có thành phần đạm đủ tiêu chuẩn.

 Thức uống chế biến từ các loại hạt được chia làm hai nhóm chính: nhóm hạt giàu chất béo và đạm (hạnh nhân, óc chó, các hạt đậu), nhóm làm từ các loại hạt ngũ cốc (yến mạch, gạo lứt, khoai lang, ngô…).

 Dù các loại hạt rất giàu chất đạm và béo nhưng đều là những dưỡng chất có nguồn gốc thực vật, thường không có sự cân đối axit amin. Trẻ nhỏ nếu chỉ ăn sữa hạt sẽ bị thiếu sắt, kẽm và những axit amin thiết yếu do các vi chất dinh dưỡng có nguồn gốc thực vật thường khó hấp thu.

 “Uống nhiều sữa hạt còn dẫn tới ức chế hấp thu sắt do quá nhiều thức ăn thực vật. Trong các loại hạt có nhiều canxi nhưng canxi thực vật khó hấp thu nên trẻ dùng thường xuyên có thể bị còi xương. Trẻ uống sữa hạt vẫn lên cân tốt và béo khỏe thường là những đứa trẻ bú sữa mẹ hoàn toàn, tức sữa hạt chỉ là thức ăn bổ sung”, bác sĩ Lê Thị Hải nói.

 Thậm chí, theo chuyên gia dinh dưỡng, nếu dùng sữa hạt không đúng với độ tuổi của trẻ còn có thể ảnh hưởng tới sức khỏe của bé. Không ít trường hợp cả mẹ và con tới khám dinh dưỡng trong tình trạng suy dinh dưỡng, da xanh xao do chỉ uống sữa yến mạch và gạo lứt xay. Khi xét nghiệm máu, bác sĩ phát hiện cả hai mẹ con đều bị thiếu hàng loạt các vi chất dinh dưỡng.

 “Nếu dùng thứ dung dịch các mẹ gọi là sữa hạt thay thế sữa động vật, đứa trẻ sẽ có nguy cơ bị còi xương, suy dinh dưỡng. Trẻ có thể biếng ăn, mệt mỏi do thiếu máu, hay ốm vặt. Chỉ dùng sữa hạt cho trẻ sẽ không khác gì bắt trẻ ăn chay”, bác sĩ Hải cho biết.

 Ngoài ra, nhiều người tẩy chay sữa bò vì sợ thuốc trừ sâu, thuốc kích thích tăng trưởng mà không biết rằng việc sử dụng sữa hạt cũng có tồn dư thuốc bảo vệ thực vật và chất bảo quản chống mốc, mối mọt.

 Để trẻ phát triển khỏe mạnh cần phải ăn cân đối đạm động vật và thực vật. Đạm động vật phải chiếm 2/3 chế độ ăn. Bố mẹ chỉ nên dùng sữa hạt cho trẻ trên một tuổi với mục đích bổ sung thêm dinh dưỡng. Trong khi dùng sữa hạt, trẻ vẫn phải ăn đầy đủ thức ăn có nguồn gốc đạm động vật (thịt, cá, trứng).